Вандруем па малой радзіме: Занарацкі сельсавет (фота)

У сувязі з пандэміяй каранавіруса лепш пакуль адкласці падарожжы і па магчымасці заставацца дома. А вось завочныя вандроўкі не адмяняюцца! Сёння ў сумесным праекце “Нарачанскай зары” і  інтэрнэт—рэсурса “Планета Беларусь” (planetabelarus.by) мы пазнаёмім вас з адметнымі мясцінамі Занарацкага сельсавета. А калі каранавірус адступіць (усё мінае, міне і СОVID-19), вы зможаце наведаць гэтыя цудоўныя мясціны і ўбачыць самае цікавае на свае вочы.

ДАВЕДАЧНА. Занарацкі сельсавет створаны 12 кастрычніка 1940 года ў складзе Мя­дзельскага раёна Вілейскай вобласці (з 20 верасня 1944 года — Маладзечанскай, з 20 студзеня 1960 — Мінскай). У цяперашніх межах існуе з 1 ліпеня 2013 года, калі ў яго склад увайшла тэрыторыя скасаванага Сырмежскага сельсавета. Частка населеных пунктаў цяперашняга Занарацкага сельсавета да 01.09.1959 належала тагачаснаму Свірскаму раёну.

У аграгарадку Занарач месціцца сельвыканкам. На тэрыторыі сельсавета 31 населены пункт, у тым ліку 3 аграгарадкі (Занарач, Старлыгі і Сырмеж), 27 вёсак і хутар. Дарэчы, ганаровы статус аграгарадка Занарач атрымала першай у раёне. Па стане на 1 студзеня на тэрыторыі сельсавета 1881 жыхар. Найбольш — у Занарачы (600), Старлыгах (257), Стахоўцах (162), Буйках (159), Сырмежы (91), Жалезніках (92). Працуюць адкрытае акцыя­нернае таварыства “Занарачанскі”, Сырмежскае лясніцтва, УП “ЭкаДомБуд”, участкі дарожных арганізацый, газаразмеркавальная станцыя. Ёсць установы адукацыі (сярэдняя школа і дзіцячы сад у Занарачы, вучэбна-педагагічныя комплексы ў Старлыгах і Сырмежы) і аховы здароўя (амбулаторыя ўрача агульнай практыкі ў Занарачы і фельчарска-акушэрскія пункты ў Старлыгах і Сырмежы). У Занарачы маецца пажарны аварыйна-выратавальны пост. У Занарачы і Буйках — сельскія Дамы культуры, у Старлыгах — Дом культуры і вольнага часу; у трох гэтых населеных пунктах — бібліятэкі. У Занарачы і Старлыгах працуюць аддзяленні паштовай сувязі, у Занарачы і Сырмежы — аддзяленні “Беларусбанка”. На тэрыторыі сельсавета 10 магазінаў, размешчаны яны ў Занарачы, Старлыгах, Сырмежы і Буйках.

Пяць прычын пабываць у Занарацкім сельсавеце

1. Убачыць мясціны, дзе вяліся баі за Парыж

Звярнуўшы з шашы Купа—Занарач—Брусы ў напрамку Стахоўцаў, убачыце інфармацыйныя шчыты, з якіх можна даведацца пра Нарацкую аперацыю 1916 года.

Што вы ведаеце пра Першую сусветную вайну? На ўсялякі выпадак нагадаю, што Траісты Саюз (Германія, Аўстра-Венгрыя і Італія) у 1914 годзе аб’явіў вайну Антанце, дзе галоўнымі былі Ра­сійская імперыя, Францыя і Англія. Ваявалі больш за тры дзясяткі дзяржаў з насельніцтвам паўтара мільярда чалавек — такога маштабнага канфлікту сусветная гісторыя яшчэ не ведала. У 1916 годзе французы не вытрымлівалі варожых атак — існавала рэальная небяспека для Парыжа. Патрабавалася спешная дапамога саюзнікаў, якія адцягнулі б на сябе частку германскіх сіл. І падтрымка прыйшла — пачалося наступленне на ўсходнім фронце, якое атрымала назву Нарацкай аперацыі. У цяжкіх умовах вясновага разводдзя яна доўжылася з 18 па 28 сакавіка (паводле новага стылю). З велізарнымі стратамі на балоцістых берагах Нарачы ратавалі Парыж…

Гэтыя мясціны сталі месцам вечнага спачыну тысяч вайскоўцаў з абодвух бакоў, пра што сведчаць шматлікія пахаванні. Так, на грамадзянскіх могілках вёскі Чарэмшыцы знаходзіцца брацкая магіла воінаў рускай імператарскай арміі. На невялікай плошчы, дзесьці 10 х 10 метраў, пахавана 900 чалавек. Мяркуецца, што забітых складалі радамі, паслойна перакладаючы шынялямі. Невялікая пліта на брацкай магіле з’явілася ў ХХІ стагоддзі. Як і прымацаваная да зробленага са старога дуба крыжа шыльдачка: “Доблестным воинам-сибирякам, павшим в Нарочской операции 1916 г., от благодарных потомков. Фонд «Вернувшийся полк». Иркуцк 2014”. Шыльдачку прывезлі з расійскага горада Іркуцка, драўляную аснову ў выглядзе крыжа, да якой яна прымацавана, зрабіў мясцовы ўмелец Фёдар Акішаў.

…А на могілках ля вёскі Пронькі пахаваны нямецкія вайскоўцы.

У праваслаўнай царкве Пераўтварэння Гасподяга, што ў Занарачы, памінаюць воінаў рускай імператарскай арміі, якія загінулі ў гэтых мясцінах падчас Першай сусветнай. Няпростым быў лёс і самой святыні. Яе знішчалі падчас абедзвюх сусветных войнаў, але царква зноў адраджалася. Сучасны будынак з’явіўся ў 2000 годзе дзякуючы ахвяраванням вернікаў, дапамозе нямецкай дабрачыннай арганізацыі “Дамы замест Чарнобылю” і мясцовага калгаса.

2. Пабываць на Партызанскіх базах

Пакінула крывавы след у гэтых мясцінах і Вялікая Айчынная вайна, хоць такіх маштабных баёў, як у Першую сусветную, тут не было.

Едучы ад Брусоўскага кальца ў напрамку Занарачы, па правым баку дарогі заўважыце памятны знак, на якім здалёку добра чытаюцца гады: 1941-1944. А калі спынецеся і падыдзеце бліжэй, з шыльды даведаецеся, што ў гэтым лесе дыслакаваліся Вілейскія падпольныя абкамы кампартыі і камсамолу, партызанскія брыгады імя Варашылава і імя Будзённага, Паўночнае бюро ЦК кампартыі бальшавікоў Літвы, мядзельскія падпольныя райкамы кампартыі і камсамолу. А яшчэ (пра гэта няма на шыльдзе) тут месцілася рэдакцыя падпольнай “Сялянскай газеты”.

У лес збягае грунтавая дарога… Не спяшайцеся адразу збочваць туды: гэта запаведная тэрыторыя. Наведванне мемарыяльнага комплексу “Партызанскія базы” патрэбна ўзгадняць з Нацпаркам “Нарачанскі”.

Мемарыяльны комплекс у гэтым памятным месцы створаны не адразу пасля вайны. У 1963 годзе былі адноўлены тры зямлянкі, у 1980-м з’явіліся мемарыяльныя знакі. Штогод у маі тут праходзіць раённае мерапрыемства — Сустрэча пакаленняў.

3. Адчуць подых гісторыі ў Шэметаве

Гісторыя Шэметава сягае ў глыб стагоддзяў. Сядзібу стварала не адно пакаленне ўладаль­нікаў. А належала яна на працягу свайго існавання розным гаспадарам, сярод якіх Шэметы, Сулістроўскія, Скірмунты. Калі маеце жаданне даведацца, як выглядала сядзі­ба даўней — вам не ў Шэметава, а ў Мядзельскі музей народнай славы, дзе захоўваецца яе макет. Бо ад самой сядзібы засталося няшмат: што было знішчана падчас вайны, што няўмольна руйнуе час…

А калі жадаеце адчуць подых стагоддзяў — ваш шлях ляжыць усё ж у Шэметава. Тым больш, што касцёл Маці Божай Нястомнай Дапамогі працуе і сёння. Драўляная званіца каля яго таксама выдатна захавалася.

Мяркуецца, што першым культавым збудаваннем у тутэйшых ваколіцах была капліца на могілках у Памошшы, пабудаваная ў 1651 годзе. У 1697-м капліца з’явілася і ў Шэметаве. Пісьмовыя крыніцы сведчаць, што ў пачатку ХІХ стагоддзя існавала Шэметаўская парафія. У 1810 годзе Казімір Сулістроўскі завяршыў будаўніцтва драўлянага касцёла на тры алтары, а неўзабаве была заснавана сядзіба кляштара кармелітаў старога абраду. Пасля паўстання 1830-31 гадоў царскія ўлады скасавалі Шэметаўскую парафію, а касцёл аддалі ўніятам. Тыя перавезлі будынак у Саснова (населены пункт ля возера Мя­дзел паблізу вёскі Скары, цяпер не існуе) і зрабілі ў ім царкву. Толькі ўніяцкай яна пабыла нядоўга: перароблена на праваслаўную пасля скасавання ў 1839 годзе уніі.

У пачатку ХХ стагоддзя Баляслаў Скірмунт значна дабудаваў сямейную святыню ў Шэметаве (вядомую з 1816 года мураваную капліцу з усыпальніцай), ператварыўшы яе ў касцёл. 30 ліпеня 1904 года храм быў асвечаны пад тытулам Маці Божай Нястомнай Дапамогі.

4. Сплавіцца на байдарцы па Нарачанцы

Пра самае вялікае возера краіны пагутарым пры наведванні Нарацкага сельсавета. Зараз заўважу толькі, што ў Нарач праз рачулку Скема вада трапляе з возера Мястра і з сямнаццаці ручаёў. А вось выцякае з возера толькі адна рака, на сучасных геаграфічных картах і ў большасці даведнікаў названая Нараччу. Мясцовыя ж людзі здаўна завуць яе Нарачанкай. Агульная даўжыня ракі — 75 кіламетраў, на тэрыторыі нашага раёна — 12,7. Нарачанка нясе свае воды ў Вілію — прыток Нёмана.

Тым, хто рашыцца на байдарачнае падарожжа, варта памятаць, што цячэ рака праз запаведную зону Нацыянальнага парку “Нарачанскі”, а значыць, сысці на бераг можна не ў любым месцы. Каб не парушыць спакой гэтага ўнікальнага куточка прыроды (і сабе не нажыць непрыемнасцей), варта ўсё загадзя ўдакладніць на сайце Нацпарку.

5. Убачыць ветраэнергетычныя ўстаноўкі

Рухаючыся па шашы Купа—Занарач—Брусы, убачыце тры ветраэнергетычныя ўстаноўкі. Першая з іх з’явілася яшчэ ў 2000 годзе і была першым такім аб’ектам у Беларусі.

Самая яркая падзея

Канечне, міжнародны фестываль класічнай музыкі “У Шэметаве ў Шастаковічаў”! Хоць імпрэза пачала праводзіцца параўнальна нядаўна (з 2016 года), але ўжо мае адданых прыхільнікаў. У касцёле Маці Божай Нястомнай Дапамогі гучаць класічныя творы ў выкананні сусветнага ўзроўню майстроў музычнага мас­тацтва! Ініцыятар фестывалю — ураджэнец Беларусі, вядомы оперны спявак, старшыня асацыяцыі “Францыя — Беларусь. Сяброўства” Аркадзь Валадось.

Адкуль такая назва фестываля — “У Шэметаве ў Шастако­вічаў”? І якое дачыненне да населенага пункта ў Занарацкім сельсавеце мае знакаміты кампазітар Дзміт­рый Шастаковіч? Тлумачу. Пра­дзед аўтара 7-й Ленінградскай сімфоніі Пётр Шастаковіч нарадзіўся ў 1808 го­дзе ў вёсцы Калодна тагаснага Шэметаўскага прыходу Завілейскага павета Віленскай губерні і, верагодна, быў ахрышчаны ў Шэметаўскім касцёле. Дакументальнага пацверджання, што гэтага чалавека выслалі за ўдзел у паўстанні, пакуль не знойдзена. Але ў мемуарах сын Пятра Баляслаў згадвае пра бацьку: “Ён, як і многія іншыя, папла­ціўся за 1830 год”. Гэта дае падставу меркаваць, што ў Сібір ураджэнец Калодна Пётр Шастаковіч падаўся не па ўласнай ініцыятыве. Членам рэвалюцыйных арганізацый 1860-х быў дзядуля славутага кампазітара (той самы аўтар мемуараў Баляслаў), а бацька напрыканцы ХІХ стагоддзя ўдзельнічаў у студэнцкай дэманстрацыі.

Сучасныя рэаліі, цікавыя падарожніку

• Як даехаць?

На аўтамабілі, матацыкле ці веласіпедзе можна без праблем трапіць у любы населены пункт Занарацкага сельсавета. Да многіх ходзіць аўтобус з Мядзела. А вось са сталіцы ў Занарач можна дабрацца аўтобусамі “Мінск—Нарач праз «Зубраня»” і “Мінск—Свір праз «Зубраня»”.

• Што прывезці?

“Лучший подарок, по-моему, мёд”, — сцвярджаў Віні-Пух з савецкага мультфільма.

Калі вы таксама лічыце, што самы лепшы сувенір — ядомы, — вам у магазіны ААТ “Занарачанскі”. Размешчаны яны ў аграгарадках Занарач і Старлыгі. Там гаспадарка прадае мёд са свайго пчальніка і прадукцыю ўласнага мясаперапрацоўчага цэху. Усё гэта будзе да смаку і вам, і тым, каго пачастуеце. Адзі­ны недахоп такіх сувеніраў — радаваць яны вас будуць нядоўга. Бо, як справядліва заўважыў той самы Віні-Пух, “Мёд если есть, то его сразу нет!”

• Дзе падсілкавацца?

На тэрыторыі сельсавета няма ўстаноў грамадскага харчавання. А прадуктовыя магазіны маюцца ў Занарачы, Сырмежы, Буйках і Старлыгах.

• Дзе спыніцца?

На тэрыторыі сельсавета адсут­нічаюць гасцініцы і хостэлы. Але нямала аграсядзіб: тры — у Занарачы, па адной — у Шэметаве і Концінентах. Даведацца адрасы і тэлефоны можна на сайце Мядзельскага райвыканкама (myadel.minsk-region.by, старонка “Сельские исполкомы”, гля­дзіце “Занарочский сельский исполнительный комитет”). Не варта скідваць з рахунку і здраўніцы, многія з якіх зусім побач, хаця і на тэрыторыі іншага сельсавета — Нарацкага.

Наталля ЛІСІЦКАЯ.

Фота Сяргея Плыткевіча (“Планета Беларусь”) і Аляксандра Высоцкага.